Thermodynamica achter lockdowns en restricties: het ei in de magnetron

De ernstige rellen in Rotterdam, gisteren, komen bij iedereen hard binnen. De snelheid waarmee de vlam in de pan slaat, de extreme kracht waarmee het sentiment zich openbaart. Straten bezaaid met wrakstukken van van alles en nog wat, uitgebrande auto’s en de vele lege hulzen van afgevuurde politiekogels. Het zijn beelden die we dachten te kennen uit oorlogsgebied, maar dan in hartje Rotterdam, Nederland.

Ik heb er wakker van gelegen en besloten om dit oude artikel opnieuw hier te publiceren. Het origineel plaatste ik ruim een jaar geleden op LinkedIn, op 22 augustus 2020. Vandaag, ca. 15 maanden later lijkt het nog veel relevanter dan toen. Wat we gisteren in Rotterdam zagen gebeuren, was namelijk, hoe vreselijk ook, voorspelbaar. Als het te voorspellen was, was het dan ook misschien niet te voorkomen?

Wie het weet, mag het zeggen.

Corona: het ei in de magnetron. Lessen uit de thermodynamica

Pas op: dit experiment is gevaarlijk! Heeft u een magnetron en een ei in huis? Bent u nieuwsgierig wat er gebeurt als u een rauw compleet ei een tijdje in de magnetron op vol vermogen legt? Durft u het experiment aan, of ziet u liever op YouTube hoe het afloopt (1)?

Toen psycholoog en ‘Vriend van Nieuws & Co.ʼ Martin Appelo in april op Radio 1 desgevraagd uitleg gaf (2) over wat het met mensen doet als zij voor langere tijd worden blootgesteld aan kortetermijn maatregelen die in eerste instantie waren bedoeld om een crisissituatie het hoofd te bieden, schrokken mensen van zijn antwoord. Zozeer zelfs, dat hij zich per direct ‘Ex-vriend van Nieuws & Co.ʼ mocht noemen en sindsdien door de anders zo gulzige media wordt gemeden als de pest (3).

Ook hij deed toen een oproep om bij het beleid rondom de coronamaatregelen meer expertise te betrekken vanuit de sociaal- maatschappelijk, filosofische en levensbeschouwelijke hoek. Die oproep klonk overigens destijds ook in de Tweede Kamer, maar een motie van die strekking werd vakkundig om zeep gestemd (4).

Was dat verstandig? Had men destijds niet met meer interesse naar dit soort geluiden moeten luisteren? Regeren is toch ook ‘vooruitzienʼ?

Samen muziek maken en luisteren, dat was voor ons een belangrijk ‘overdrukventiel’.

1. De overdrukventielen blijven dicht

Inmiddels is het eind augustus [2020] en worden we nog steeds blootgesteld aan maatregelen die ooit waren opgelegd om een crisissituatie te bezweren. Meer en meer bedrijven gaan failliet, meer en meer mensen worden werkloos (5). Meer en meer worden er vraagtekens gezet bij de proportionaliteit en subsidiariteit van waar we toch allemaal mee bezig zijn.

Dit weekend had de 28e editie van Lowlands moeten plaatsvinden. Alle 60.000 tickets waren in februari al binnen 5 uur uitverkocht (6). Iedereen had er toen al zoʼn enorme zin in. Al die 60.000 fans zitten nu gefrustreerd thuis.

Ook andere concerten en evenementen gaan al bijna 6 maanden lang niet meer door. Toen ik jongvolwassen was, ging ik veel naar concerten met mijn vrienden. Ik speelde ook zelf in een band en we traden op. Dat was onze uitlaatklep. Samen muziek maken en luisteren, dat was voor ons een belangrijk ‘overdrukventielʼ. Ik denk tegenwoordig veel terug aan mijn tijd als jongvolwassene en probeer me voor te stellen welke impact langdurige, vrijheidsbeperkende maatregelen op mij en mijn vrienden zouden hebben gehad.

Niet meer gezellig tot laat in een drukke kroeg. Niet meer naar de disco. Niet meer naar concertzalen. Niet meer met de band naar de oefenruimte. Niet meer optreden…

In die tijd hadden we een seizoenskaart voor de Bunnikside van FC Utrecht. Vraag me niet waarom. Ik houd helemaal niet van voetbal en rellen is ook niet mijn ding. Toch denk ik daar nu veel aan terug. Destijds heb ik mogen observeren wat voor uitlaatklep zoʼn zondagje voetbalstadion is voor heel veel mensen. Het hossen in de bus heen. Het rellen op de tribune. De spreekkoren. De uitgelaten sfeer (bij winst) of de grimmige sfeer (bij verlies) in de bus terug. De dronken nabeschouwing onderling in de kroeg na afloop.

Al dat gedrag, gestuurd door al die onderliggende emoties, of u het nu ‘mooiʼ vindt of niet, is allemaal ‘uitlaatklepʼ. Het is blijkbaar nodig, de mens heeft het blijkbaar nodig. Muziek, kroeg, disco, concerten, voetbal, sport, evenementen, samenkomsten: het zijn de noodzakelijke ‘overdrukventielenʼ van de maatschappij.

Maar waarom? En wat kunt u verwachten als men al die overdrukventielen voor langere tijd dicht zet? Waarom schrok het medialandschap in april [2020] zo van de woorden van Martin Appelo? Omdat ik geen psycholoog ben, probeer ik het voor mezelf te verklaren vanuit de natuurkunde. Ik bekijk het vanuit de thermodynamica en vergelijk de situatie met een ei in de magnetron.

Een systeem dat verhit wordt, zal moeten afkoelen of op andere wijze de overtollige energie kwijt moeten. 

2. Allemaal (af)gesloten systeempjes

In de fysica en thermodynamica kennen we het ‘gesloten systeemʼ. Dit is een systeem dat geen materie maar wel energie kan uitwisselen met de omgeving. Een voorbeeld van een gesloten systeem is de inhoud van een ei dat rustig en gecontroleerd gekookt wordt. De schaal van het ei voorkomt dat er materie in of uit gaat, maar er komt wel warmte naar binnen, die zorgt voor de chemische processen die het ei van binnen hard maken (7). Een individueel persoon in lockdown is ook een gesloten systeem: er kan beperking, emotie en frustratie naar binnen, maar fysieke uitwisseling met de omgeving is niet of slechts zeer beperkt mogelijk. Net als bij het ei, wordt een persoon in belemmering waaraan ‘negatieve energieʼ wordt toegevoerd langzaam van binnen ‘gekooktʼ.

Al die individuen die zo van binnen ‘negatieve energieʼ opbouwen en opkroppen zonder dat ze een fysieke uitlaatklep wordt geboden, al die 60.000 zwaar teleurgestelde Lowlandsgangers, al die duizenden harde- kern supporters, zijn zo te zien als allemaal (af)gesloten systeempjes.

Het is belangrijk om te beseffen dat in de thermodynamica een systeem altijd streeft naar het bereiken van een ‘evenwichtstoestandʼ. Een systeem dat uit balans is, of uit balans wordt gebracht, zal vroeg of laat weer moeten terugkeren naar een (nieuwe) evenwichtstoestand. Een systeem dat verhit wordt, zal moeten afkoelen of op andere wijze de overtollige energie kwijt moeten. “What goes up, must come down.”

2.1 De eerste hoofdwet van de thermodynamica

De eerste hoofdwet is eenvoudig te begrijpen, omdat deze ‘logisch aanvoeltʼ: “de wet van behoud van energie”. Ofwel, alle energie die u in een systeem stopt, moet er ook weer uit. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat energie hier ook ‘warmteʼ of ‘arbeidʼ kan betekenen.

Als individuen of groepen van individuen teveel ‘negatieve energieʼ opkroppen, dan moeten zij die vroeg of laat weer kwijt. Als het niet lukt om dat om te zetten in ‘positieve energieʼ, dan zal het eruit moeten als ‘warmteʼ (woede, frustratie) en/of als ‘arbeidʼ (een fysieke uiting van die negatieve energie).

2.2 De tweede hoofdwet van de thermodynamica

De tweede hoofdwet is wat lastiger uit te leggen en te bevatten, maar goed voor te stellen aan de hand van een simpel experiment: pakt u een mooi porseleinen koffiekopje, of een bord, een schaal, of iets dergelijk. Houdt het hoog boven een harde vloer vast en laat het los. Wat gebeurt er? Juist, het valt in scherven uiteen. Dan, raapt u nu de scherven op en laat die op hun beurt van dezelfde hoogte vallen. Wat gebeurt er? Heeeeeyy… dat is vreemd! De scherven keren niet terug in hun originele formatie van een mooi kopje, bord of schaal! Waarom is dat?

De tweede hoofdwet introduceert het begrip “Entropie”. Entropie kunt u zien als een situatie met een bepaalde ‘wanordeʼ. De tweede hoofdwet zegt dat bij processen de totale wanorde in een systeem moet toenemen. Als een vallend kopje in scherven uiteen spat, neemt de wanorde toe. Losse scherven is een situatie of staat met meer wanorde dan een ongeschonden kopje. Bij een aardbeving vallen de pannen van het dak of stort het huis in. Een aardbeving zal er nooit toe leiden dat losliggende bakstenen of dakpannen vanzelf een huis vormen.

Toch kunt u een huis bouwen van losse bakstenen en dakpannen. En als u geduld heeft, kunt u de losse porceleinen scherven weer bij elkaar lijmen tot een kopje. Dat kost echter energie. Een staat van wanorde omzetten in een staat van orde, kost per definitie energie. Probeer maar eens een kind zover te krijgen dat het de kamer gaat opruimen of de tafel gaat dekken.

En omdat de eerste hoofdwet op zijn beurt zegt dat de energie die men in een kind moet stoppen om het zover te krijgen ook ergens vandaan moet komen en nooit spontaan zal ontstaan, wordt u er soms zo moe of moedeloos van.

Als individuen of groepen van individuen teveel ‘negatieve energie’ opkroppen, dan moeten zij die vroeg of laat weer kwijt.

2.3 Energie + Entropie = ???

Terug naar ons ei in de magnetron. Het is nu prima te begrijpen wat er met dat ei gaat gebeuren als u er maar energie aan toe blijft voegen. De eerste hoofdwet zegt dat die energie ergens heen moet. Ervan uitgaande dat het ei geen psycholoog heeft, mindfulness oefeningen kan doen of kan gaan mediteren, zegt de eerste hoofdwet dat het ei steeds warmer zal worden en/of de energie zal moeten omzetten in fysieke arbeid.

De tweede hoofdwet zegt dat de nieuwe evenwichtssituatie in het systeem er eentje moet zijn met meer wanorde. De chaos zal vroeg of laat toe gaan nemen. Ziet u die nieuwe situatie nu voor zich?

3. De maatschappij als eitjes in de magnetron

Terug naar de maatschappij. Wat zien we om ons heen gebeuren? De sfeer verhardt (8). De onvrede neemt toe, precies zoals Martin Appelo voorspelde. Kamerleden ontvluchten de Tweede Kamer om een stemming te boycotten tot woede van velen (9). Gemeenteraden en burgemeesters die zich tegen de eigen veiligsregioʼs gaan keren (10). Beleid dat steeds meer kritiek krijgt. Scholen die op eigen houtje vergaande maatregelen gaan nemen (11). BN-ers die zich gaan roeren en zich uitspreken zoals niet eerder vertoond (12, 13, 14). Experts die elkaar dagelijks in kranten en op TV tegenspreken op belangrijke punten. Wetenschappers die zichzelf beginnen tegen te spreken of zich als struisvogel gaan gedragen (15).

Wat op 16 maart [2020] bij monde van de premier begon als een ‘Intelligente Lockdownʼ met het gecontroleerd opbouwen van groepsimmuniteit (16), hetgeen destijds zo logisch, ordelijk en verstandig klonk, lijkt vandaag langzaam te ontaarden in onvrede en wanorde. De chaos neemt toe. Het werd in april al voorspeld en aangekaart, vanuit de psychologie, vanuit ‘logisch nadenkenʼ. En als er destijds een natuurkundige in een actualiteitenprogramma had gezeten dan had die het ook kunnen voorzien vanuit de thermodynamica.

Men kan niet eindeloos eitjes blootstellen aan energie in de magnetron. De energie die erin gaat, moet er ook weer uit. De entropie in de nieuwe evenwichtssituatie die vroeg of laat zal ontstaan, zal moeten toenemen en tot een situatie met meer wanorde leiden. Om dan terug te keren naar orde, om de scherven weer te verlijmen tot een mooi porseleinen kopje, zal een enorme investering en geduld vergen. Ziet u nu wat er met de maatschappʼeiʼ zal gebeuren?

Wie het weet, mag het zeggen.

Referenties

I.v.m. de blokkade van mijn profiel op LinkedIn kunnen diverse van onderstaande links (tijdelijk) niet beschikbaar zijn

1. https://www.youtube.com/watch?v=7j_r34xH89I&t=120s
2. https://www.nporadio1.nl/cultuur-media/23248-gedragstherapeut-verwacht-corona-opstand
3. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_liever-alles-opengooien-dan-weer-een-lockdown-activity-6698477729827958784-kGGJ
4. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_motie-over-andere-experts-ook-een-rol-geven-activity-6692694496590872576-wTl_ 
5. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/34/grootste-economische- krimp-eerste-halfjaar-2020-in-haarlemmermeer
6. https://nos.nl/artikel/2322136-28ste-editie-lowlands-binnen-vijf-uur- uitverkocht.html
7. https://nl.wikipedia.org/wiki/Thermodynamisch_systeem
8. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_wiehetweetmaghetzeggen-activity-6699630028621275136-Ryyp
9. https://www.ad.nl/politiek/verpleegkundigen-boos-over-genante-vertoning-in-kamer-jetten-d66-heeft-spijt~aa338700/
10. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_coronamaatregelen-wiehetweetmaghetzeggen-activity-6702762468910993408-jMtn
11. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_gemeentelijk-gymnasium-hilversum-voert-mondkapjesplicht-activity-6700116237919363072-ng24
12. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_lange-frans-een-voor-allen-official-video-activity-6701113209711153152-zCr4
13. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_sietske-bergsma-goed-dat-doutzen-kroes-activity-6694839169023389696-g6gm
14. https://www.linkedin.com/posts/willem-sorm_tisjeboy-jay-on-facebook-watch-activity-6691729524700303360-SMhl
15. https://joop.bnnvara.nl/opinies/ventilatie-airconditioning-en-jaap-struisvogel-van-dissel
16. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2020/03/16/tv-toespraak-van-minister-president-mark-rutte